Thomas Piketty schreef verschillende vuistdikke boeken over gelijkheid; ze hebben deze hoogleraar economie aan de Parijse École des Hautes Études en Science Sociales ondertussen wereldberoemd gemaakt: Top Incomes over the Twentieth Century (2001), Capital in the Twenty-First Century (2013) en Capital and Ideology (2019). Met zijn historische en vergelijkende mentaliteitsgeschiedenissen wil hij gelijkheid begrijpelijk, inzichtelijk en grijpbaar maken. De vuistdikke boeken (overigens heel goed leesbaar) schrikken veel mensen af en keer op keer werd hem gevraagd of hij zijn ideeën niet kon samenvatten. Hij moest daar eerst niets van weten, maar zag er op een gegeven moment toch een goede uitdaging in om zo zijn gedachten verder aan te scherpen. A Brief History of Equality is het resultaat en is een samenvattende studie naar toenemende sociale, economische en politieke gelijkheid in de periode 1780-2020.
De sociale, economische en politieke geschiedenis van gelijkheid is helemaal geen nieuw onderwerp en er zijn al sinds Plato belangrijke studies op dit terrein verschenen. Begin 2000 ontstond er een netwerk van wetenschappers dat een nieuw programma voor historisch onderzoek zou opzetten en waarvan Piketty zelf een van de leidende krachten zou worden. Met digitale ontwikkelingen vanaf dezelfde tijd konden langere periodes in meer landen worden onderzocht. Met inzet van verschillende methodes, bronnen en onderzoekstechnieken kon Piketty zelf ook zijn nieuwe inzichten op gelijkheid ontwikkelen en empirisch onderbouwen.
A Brief History of Equality laat Piketty beginnen aan het einde van de 18e eeuw wanneer met de Franse en Amerikaanse revolutie langzaamaan afstand wordt genomen van de aristocratisch opbouw van de samenleving. Rondom dezelfde tijd is er de eerste slavenopstand (Saint Dominique in 1791) en wordt er ook een begin gemaakt met het afbraakproces van slavernij en kolonialisme dat tot op de dag van vandaag doorloopt. Piketty besteedt in zijn boek aandacht aan al die strijd en machtrelaties in de lange geschiedenis naar meer gelijkheid. De strijd voor openbare gezondheidszorg en publiek onderwijs, bijvoorbeeld, met die enorme positieve resultaten op het terrein van levensverwachting en geletterdheid. Er zijn vanaf de 19e eeuw andere ontwikkelingen die ook hebben bijgedragen aan toenemende maatschappelijke gelijkheid, zoals de opkomst van de arbeidersbeweging en de vakbonden, de strijd voor het algemeen kiesrecht en sociale zekerheid, de invoering van progressieve belastingen en de periode van grote economische herverdeling tussen 1914-1980, afbraak van apartheid regimes in verschillende landen tot en met de me-too- en black-lives-matter-bewegingen van tegenwoordig. De wereld gelijker maken is helemaal niet zo makkelijk als het klinkt. Instituten moeten worden aangepast en niet zelden is er dan sprake van terugval, zoals de ontwikkelingen in Rusland in de 20ste eeuw laten zien maar ook de ontwikkelingen in het westen wanneer de ongelijkheid na 1980 weer zo sterk toeneemt.
Ook al is gelijkheid de afgelopen 200-250 jaar toegenomen, nog steeds is er sprake van grote ongelijkheid en blijft er veel te doen. Piketty deelt de bevolking in drie groepen in: 10% hogere klasse, de 40% middenklasse en de 50% klasse van achtergestelden. Qua inkomen is de middengroep er de laatste honderd jaar sterk op vooruitgegaan, maar de inkomensverschillen tussen de groepen zijn nog steeds enorm groot (gemiddelde verschillen tussen de laagste en hoogste groep is nog steeds 1:8). De verschillen in vermogens zijn nog groter en voor Piketty totaal onacceptabel. Het kolonialisme en de militaire dominantie stelden westers landen in staat wereldeconomie naar hun hand te zetten en hebben ervoor gezorgd dat delen van de andere wereld tot op heden op achterstand zijn gebleven. Daarnaast zijn er nieuwe ontwikkelingen die lange mars naar meer gelijkheid bedreigen zoals hyperconcentratie van rijkdom in de handen van een klein aantal mensen dat zo in contrast staat met het niets in handen hebben van het merendeel van de mensen.
Piketty wil niet alleen de lange mars naar meer gelijkheid begrijpen en inzichtelijk maken, hij wil zelf ook aan die mars deelnemen. Piketty houdt een pleidooi voor democratisch of participerend socialisme met nadruk op deelname, decentralisatie en een eerlijkere verdeling van macht en eigendom. Dat socialisme moet verder vorm krijgen en Piketty wil er ideeën voor aandragen. Hem staat natuurlijk een welvaartstaat voor ogen die onderwijs, gezondheidszorg, sociale zekerheid en progressieve belastingen serieus neemt. Deze vorm van democratisch socialisme denkt daarnaast na over internationale regels om ongecontroleerde circulatie van kapitaal, goederen en diensten tegen te gaan die alleen maar de rijksten ten goede komen. Van internationale handel moet iedereen beter worden. Piketty is een man van de wereld en hem gaat niet zozeer om een nationale welvaartstaat maar meer om samenwerkende welvaartstaten die oog hebben voor de situatie in armere delen van de wereld en nieuwe vraagstukken van ecologie.
Thomas Piketty presenteert in dit boek een optimistisch kijk op de geschiedenis van gelijkheid sinds het einde van 18e eeuw. De gemiddelde levensverwachting is in die tijd toegenomen van 26 tot 72 jaar en de geletterdheid is niet meer 10% maar 80%. De verschillen in status, eigendom en inkomen tussen mannen en vrouwen, verschillende bevolkingsgroepen en regio’s zijn afgenomen. Ook de verschillen tussen samenlevingen. Wanneer we de wereld verder eerlijker willen maken, is het goed om van het verleden te leren. Dat collectief leren is nodig omdat er veel te leren is van die geschiedenis, de maatregelen die er in de loop van de tijd zijn genomen en het effect ervan. Alles mag er dan gelijker uitzien, nog steeds is er heel veel te doen op dit terrein. Als je dit boek leest, vraag je je waarom die enorme ongelijkheid die er nog steeds bestaat überhaupt maatschappelijk en politiek geaccepteerd wordt. Het kapitalisme moet ingenieus in elkaar zitten. Om dat te veranderen is nogal complex. Maar we moeten blijven nadenken over de samenleving waarin we willen leven en precies dat is wat Piketty ons voorhoudt. De inkomens zouden wat hem betreft meer gelijk moeten worden getrokken, maar belangrijker is het dat het bezit eerlijker wordt verdeeld. Want als je niets hebt (en dat geldt voor 50% van de mensen), is het moeilijker om aan de samenleving deel te nemen. Piketty presenteert een compacte en samenhangende visie op gelijkheid. De lange mars naar meer gelijkheid is niet lineair verlopen en zo zal het ook niet in de toekomst gaan. Elke samenleving moet z’n eigen gedachte op gelijkheid rechtvaardigen. Piketty is hierbij een enorme steun.
Piketty, T. (2022). A Brief History of Equality. Cambridge/London: The Belknap Press of Harvard University Press.Democratie heeft een ondergrond nodig om op te staan-en die ondergrond is de waarheid (Jamie Raskin).