Hun belangrijkste doel is om aan de macht te blijven en om dat te bereiken zijn ze bereid om hun buurlanden te destabiliseren, het leven van gewone mensen te verwoesten of - in navolging van hun voorgangers - zelfs honderdduizenden van hun burgers de dood in te jagen.
- Anne Applebaum
De wereld van de twintigste eeuw zag er met z’n ideologische blokken duidelijk en geordend uit. De wereld waarin we nu leven is een stuk complexer en ingewikkelder geworden en ons denken over vriend en vijand is veranderd. In het nieuwe boek *Autocracy, INC* van de Pools/Amerikaanse historica/journalist beschrijft Anne Applebaum de nieuwe situatie en waarschuwt ze de vrije wereld voor de kracht van de opkomende autocratieën. Autocratieën zijn voor haar, net als democratieën, niets anders dan politieke systemen om de samenleving te structureren en te organiseren. Ze zijn niet het resultaat van bepaalde culturen, talen of religies, maar kunnen zich overal ontwikkelen als de omstandigheden ernaar zijn. Net als democratieën kunnen autocratieën ontstaan, blijven en weer verdwijnen omdat politieke systemen nou één keer altijd kunnen veranderen. De autocratieën van nu zijn ingewikkelde netwerken geworden, met zelfverrijkende financiële structuren, sterke ondersteunende zekerheidsdiensten en technologische experts die het systeem controleren en propaganda en desinformatie verspreiden. Binnen een autocratie zijn er sterke verbindingen tussen eenheden en mensen die belang hebben bij het in stand houden ervan. Tussen autocratieën, en dat is misschien wel nieuw, zijn er ook sterke banden met andere autocratieën in de wereld. Nu die wereldorde er anders uit is gaan zien, wil Anne Applebaum dat de internationale wereld de autocratieën leert kennen, zoals we die in Rusland van Vladimir Poetin en China van XI Jinping tegenkomen en ook in Angola, Azerbaijan, Belarus, Cuba, Iran, Mali, Myanmar, Nicaragua Noord-Korea, Soedan, Syrië, Venezuela, Zimbabwe en dozijnen andere landen. Autocratieën zijn politieke systemen in allerlei Marxistische, demagogische, kleptocratische en tirannieke gedaanten. Politieke systemen ook die niets willen weten van de invloed van het volk, waar eigen mensen worden onderdrukt als ze er andere ideeën of levenswijzen op na houden en die niet transparant en zeer onberekenbaar zijn. Autocratieën hebben een gezamenlijke vijand en dat is de democratische wereld. Leiders ervan voelen zich onaantastbaar en het internationale recht geldt niet voor hen. Zij schamen zich niet voor hun eigen brute handelen en reageren brutaal als ze door anderen worden bekritiseerd. Ze willen zelf aan de macht blijven en daar hebben ze alles voor over. Idealen binden deze landen allang niet meer. Nu verdedigen ze elkaar op basis van concrete (veelal financiële) afspraken. In haar vorige boek *Twillight of Democracy* wilde Applebaum begrijpen waarom mensen in verschillende democratische landen het democratisch-liberalisme hadden ingeruild voor diverse vormen van reactionair nationalisme (de binnenwereld), hier gaat het haar om het begrijpen van de autocratieën (de buitenwereld).
In *Autocracy, INC* gaat Applebaum uitgebreid in op de vraag hoe het autocratisch geloof er is gekomen en hoe het zichzelf in stand houdt. Eind jaren zestig zoekt Duitsland toenadering tot Rusland en andere Oostbloklanden. In Rusland waren grote olie- en gasvelden gevonden en misschien was het mogelijk om economische relaties op te bouwen om zo toekomstig militaire conflicten te voorkomen. Het zoeken naar verandering door handel en het normaliseren van relaties wordt na de val van de muur versterkt. Ook de handel met China wordt dan op poten gezet. In eerste instantie lijkt het erop dat deze politiek de democratische ontwikkelingen daar ten goede komen. Wat er werkelijk gebeurt (dat de nieuwe mogelijkheden slechts een kleine groep ten goede komt) dringt lang niet door. In het westen denkt men dat in die open en verbonden wereld democratie en de liberale ideeën vanzelf de goede kant oprollen. Niemand staat erbij stil dat het wel eens heel anders zou kunnen gaan en dat niet-liberale ideeën juist ónze kant op kunnen komen. Ook in andere landen zien we ontwikkelingen die eerst heel positief lijken en heel anders uitwerken, zoals dat in Venezuela en Zimbabwe gebeurt. Deze landen waren lang corrupt en kenden verouderde politieke verhoudingen. De veelbelovende nieuwe systemen breken eerst het vertrouwen af en dan snel de hele democratisch opbouw. De omvang van corruptie kent er geen grenzen. Honderden miljarden verdwijnen in de zakken van de nieuwe leiders en de eigen bevolking van de in principe rijke landen leeft in bittere armoede. De machthebbers zijn betrokken bij drugshandel, illegale mijnbouw, ontvoeringen en goudsmokkel. Grote sommen geld verdwijnen met nauwelijks te begrijpen transacties in de zakken van de oligarchen. Nieuwe samenwerking wordt opgebouwd met vergelijkbare landen die er zelf beter van worden.
De autocratieën begrijpen al snel dat het belangrijk is dat ze hun verhaal in eigen hand houden. Bepaalde websites en digitale systemen worden daarom verboden en daarvoor in de plaats komen eigen sites en eigen veiligheids-, controle- en AI-systemen. Niet alleen wordt de liberale-democratische taal zwart gemaakt (want wat is er gevaarlijker dan Russen die zich met Europa identificeren?), er moet ook een eigen positieve taal voor in de plaats komen. In Poetins Rusland, Assads Syrië en in Maduro’s Venezuela worden hele eigen werelden gecreëerd waar mensen in gaan geloven als ze het maar iedere keer weer horen en alleen zo. Daarnaast investeren China en Rusland met miljarden in televisie- en radiostations en websites voor Afrika, Azië en Latijns-Amerika. Het zijn relatief goedkope zenders die voortdurend positieve Chinese en Russische boodschappen uitzenden alsmede misinformatie en complottheorieën, allemaal ook nog versterkt met boodschappen uit rechts-extreme Amerikaanse hoek.
Na de Tweede Wereldoorlog werd door de nieuw opgerichte Verenigde Naties de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens aangenomen als basisdocument voor vrijheid, rechtvaardigheid en vrede in de wereld. In het verlengde ervan werden ook andere documenten opgesteld die de omgang in de wereld richting gaven. Die organisatie en afspraken worden steeds meer in twijfel getrokken. China vraagt in plaats van mensenrechten om het recht op ontwikkeling, win-win afspraken en het recht op soevereiniteit. En de Russen willen af van de Amerikaanse hegemonie in wereld en streven een multipolaire samenleving na. Voor wat die multipolaire wereld betekent hoef je alleen maar naar Mali, Syrië of Nicaragua te kijken en is al snel duidelijk dat je niet alles aan die landen zelf en hun autocratische ondersteuners over kunt laten.
Lang is er een naïef vertrouwen geweest in de kracht van democratie, want als er werkelijk kracht, macht en bronnen werden gebruikt, zouden dictaturen vanzelf verdwijnen. Er bestonden lijsten met tactieken om tot democratieën te komen. Nieuwe succesvolle bewegingen ontstaan vervolgens, men leert van elkaar en hele nieuwe tactieken met sociale media en financiën komen erbij. Echter, de autocratieën leren zelf ook hoe ze charismatische leiders in het diskrediet kunnen brengen, valse berichten kunnen versturen, groepen kunnen isoleren, de vijand zwart kunnen maken en de vrije wereld van alles de schuld kunnen geven.
Voor Anne Applebaum is het duidelijk dat die verschillende autocratieën een ondermijnende invloed hebben gehad op democratische waarden in eigen landen en andere landen in de wereld. Er zijn dan geen duidelijk te onderscheiden blokken meer, er zijn wel degelijk democratische en autocratische landen. Wat betekenen deze ontwikkelingen voor onszelf, wat moeten wij doen en hoe hebben wij ons als vrije liberale wereld op te stellen ten opzichte van deze autocratische landen? In haar boek doet ze enkele concrete voorstellen. Allereerst is het goed zicht te krijgen op de financiële geldstromen. De oligarchen kunnen nu nog makkelijk hun geld kwijt in de democratische landen waar ze grote huizen en landgoederen kopen en eigen bedrijven opzetten. Al die interacties zijn zichtbaar en controleer te maken, als we dat willen. Dat kan niemand alleen, maar dat kan wel als de democratische landen daarin met elkaar samenwerken. Bovendien is goed om hier met goede journalistiek ruchtbaarheid aan te geven. Aanvullend is het tijd voor aangepaste wetgeving en regels en ervoor te zorgen dat er juridische transparantie komt. Ook communicatie op basis van bewijsvoering vraagt internationale samenwerking, zodat betrouwbaarheid en democratische waarden weer een plek krijgen in landen die nu onder een autocratische lucht leven. Tot slot is het nodig afstand te nemen van de gedachte dat internationale handel en geld verdienen democratische ontwikkelen vanzelf ten goede komen. Economische relaties vereisen ook democratische waarden. Het kan zijn dat we minder geld verdienen en onze wereld kleiner wordt, maar dat is dan zo en op termijn levert dit meer op. Vooral is het goed om hier de onderlinge banden tussen democratische landen te zien. Op die democratische landen is van alles te zeggen, maar nu worden ze niet alleen van binnenuit bedreigd maar ook, en vooral, van buitenaf. Democratische landen hebben zo veel te bieden dat het ook goed is ze te verdedigen. De wereld van nu is soms heel moeilijk te begrijpen, dat maakt mensen onzeker en lijkt op No country for old men. Allicht is die wereld ingewikkelder dan die tussen democratische en autocratische landen en die Applebaum voor ons beschrijft. Er zijn veel tussenvormen en er is nog naar heel veel anders te kijken, maar eerst maar eens dat grote plaatje en het overzicht dat Applebaum ons in enkele grote penseelstrepen schetst. Anne Applebaum is een hele goede gids, die ons bij de les houdt en vertelt waar we nu op moeten letten.
Applebaum, A.(2024). Autocracy, INC. The dictators who want to run the world. New York: Doubleday. 211 pagina’s.