Hoe kunnen we tevreden zijn met onze huidige cultuur als zijn visie voor de toekomst nog voor ons ligt?
- Martin Jay
John Dewey wordt in 1859 geboren, het jaar ook waarin Darwins On the Origin of Species, Marx’ A Contribution to the Critique of Political Economy en Mills On Liberty worden gepubliceerd. Dewey is in zijn lange en actieve leven een veelschrijver. 37 boeken, meer dan 700 artikelen in 140 tijdschriften, talloze rapporten en manuscripten en wat al niet meer schrift hij. Veel baanbrekende boeken zitten ertussen zoals Psychology (zijn eerste boek), School and Society(een van zijn populaire boeken), Democracy and Education (boek dat hem het beste samenvat), Experience and Nature (het boek dat hij met het grootste plezier maakte), Quest for Certainty (een van zijn beste boeken), The Public and its Problems (zijn meest gebalanceerde boek, vindt hij) en Logic: The Theory of Inquiry (zijn eerste en laatste liefde). Zijn ideeën hebben niet alleen een grote invloed op de Verenigde Staten, ook op de filosofie, het onderwijs en de democratie in talloze andere landen. Hij leeft een lang leven en houdt zich wetenschappelijk en publiek bijna 70 jaar lang met hele verschillende onderwerpen bezig. En altijd wordt er gekeken en geluisterd naar hoe Dewey erover denkt.
Over dat invloedrijke leven en werk schreef Martin Jay in 2002 een mooie biografie onder de titel The Education of John Dewey. A biography, dat rond deze tijd (juli 2024) opnieuw in paperback wordt uitgebracht. In die dikke biografie portretteert Jay John Dewey in allerlei posities die hij heeft ingenomen als zoon, broer, echtgenoot, maar ook als student, docent, filosoof, onderwijsman, politiek activist, intellectueel en democraat. Ook zijn directe omgeving wordt in het boek met stukjes tekst geportretteerd. Tegelijk schetst Jay een beeld van Dewey’s tijd. Over zijn jonge jaren tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog, de tijd van industrialisatie, migratie en de opkomst van wetenschap, over de Eerste Wereldoorlog en de manier waarop Amerika een wereldspeler wordt, over de grote depressie, grote armoede en de invloed die dat weer heeft op mensen en over de Tweede Wereldoorlog en de naoorlogse jaren. Jay deelt Dewey’s leven en werk in drie fasen op: Emergentie (1859-1893) is de periode waarin Dewey zijn stem vindt, Ervaring (1894-1916) is de periode waarin Dewey zijn stem laat horen en Engagement (1917-1952) is periode waarin Dewey gehoord wordt.
John Dewey wordt geboren in Burlington, Vermont, New England, een stad die in het tweede deel van de 19e eeuw door industrialisatie en migratie sterk verandert Hij komt uit een middenstandsgezin, zijn vader is kruidenier en zijn moeder runt het huishouden. Zijn veel oudere ondernemende en efficiënte vader is een heel ander persoon dan zijn gelovige en sociale moeder voor wie het om discipline en karaktervorming gaat en haar kinderen vraagt of het wel goed zit met Jezus. Dewey studeert aan de Universiteit van Vermont waar hij via professor Torrey met Kant en filosofie in aanraking komt. Hij wordt leraar in het onbeduidende Oil City (Pennsylvania) en denkt daar na over wat hij verder in zijn leven moet doen. Filosofie is dan nog verbonden aan de clerus en dat wil hij niet. Hij is geïnteresseerd geraakt in het Hegeliaanse denken dat door een klein groepje mensen rondom W.T. Harris via het Journal of Speculative Philosophy in Amerika wordt verspreid. Het is het enige filosofische tijdschrift zonder gelovig karakter. Dat Hegeliaanse denken geeft hem een bepaalde structuur en samenhang en biedt een rationele basis voor zaken die zonder geloof moeilijk te vatten zijn. Hij schrijft zijn eerste artikel en vraagt Harris of het de moeite loont om hier meer werk van te maken. Na twee jaar Oil City gaat hij filosofie studeren aan de John Hopkins Universiteit. Al dat optimisme dat het werk van Dewey gaat kenmerken, kom je bij zijn generatie tegen. Filosofie wordt een nieuwe discipline, een nieuwe manier om tegen de wereld aan te kijken en zij die het hardste rennen, denken ze, zullen als eerste de juiste weg vinden. Filosofie kent op de JHU drie studieonderdelen: geschiedenis van filosofie (Morris, waar Dewey het meest mee op heeft omdat hij het idealisme verdedigt), psychologie (Hall, waar hij een geproblematiseerde relatie mee heeft, maar wiens werkwijze hij interessant vindt) en logica (Peirce, die hij dan daar links laat liggen, maar waar hij later op terug zal komen). Dewey kiest voor Morris, volgt Hall en negeert Peirce, schrijft Jay hierover. In 1884 schrijft hij zijn dissertatie over De Psychologie van Kant waarin hij Torrey’s interesse in Kant volgt, Morris’ interesse in Hegel en de psychologische focus van Hall vasthoudt. Psychologisch vraagstukken zijn nieuw en Dewey weet dat als je menselijke activiteiten en ervaringen wilt begrijpen, je als filosoof daarmee bezig hebt te houden. Hij krijgt een betrekking aan de universiteit van Michigan en daar gaat het hem om religie, moraal, psychologie, Hegel, bewustzijn en sociale en politieke veranderingen en, iets later, ook over hoe we leren en hoe we denken. Het idealisme combineert hij met het experimenteren. Hij gaat naar Minnesota en komt voor korte tijd weer terug naar Michigan. Zijn eerste boeken verschijnen, hij schrijft over onderwijs en democratie en hij bouwt zijn reputatie op. Om antwoorden te geven op sociale vraagstukken laat hij het neo-Hegelianisme los. Hem gaat het nu om de intelligente geest, de sociale samenleving, de menselijkheid vanuit een evoluerend organisme en om het begrijpen van het denken vanuit een activiteiten en handelingen.
In 1884 wordt hij hoogleraar aan de Universiteit van Chicago. Als hij in Chicago aankomt is daar veel aan de hand. Er is enorme welvaart en tegelijk is er grote armoede. De stad gaat blinken en er is een oorlog gaande tussen kapitaal en arbeid. In Michigan was er veel denken en nauwelijks actie, hier in Chicago is er veel actie en nauwelijks denken. Daar weet hij wel raad mee, die twee wil hij samenbrengen. Het christendom laat hij in Chicago achter zich en Hull House (het sociale buurtcentrum van Jane Addams, de latere Nobelprijswinnares voor de Vrede) wordt zijn nieuwe kerk met Addams als pastoor. In dat Hull House gaat hem om sociale rechtvaardigheid veel meer dan om wet en orde en mensen betrekken bij de samenleving. Hull House zelf maakt hem radicaler en de filosofieafdeling die hij runt en waar hij ook met goede mensen kan werken, biedt hem de juiste omgeving. Ook hier houdt hij zich bezig met psychologie, mentale processen en ethiek. Hij krijgt ook de gelegenheid om vanuit het departement de Laboratorium-school op te zetten, een experimentele school waar zijn vrouw het hoofd van wordt. Of het nu over sociale rechtvaardigheid gaat, onderwijs, kennen, psychologie of logica of over moraliteit, de samenleving, democratie of de filosofie, altijd betrekt hij het belang van onderzoek doen en experimenteren hierbij. Hij wordt de trekker van de progressieve onderwijsbeweging in Amerika, waarbij het niet in de eerste plaats over traditionele kennisoverdracht gaat, maar het kind centraal komt te staan. Dewey zelf zal deze beweging steunen, hoewel hem veelmeer een samenleving-gecentreerd onderwijs voor ogen staat. Hem gaat het niet om geïsoleerde individuen op te leiden maar ervoor zorgen dat burgers zich verantwoordelijk voelen voor die samenleving. Vanwege strubbelingen rondom zijn school verlaat hij Chicago. In 1905 krijgt hij een aanstelling aan de Columbia Universiteit om daar in New York de filosofieafdeling te leiden. In korte tijd wordt het de bekendste afdeling van het land.
Vanaf begin 1919 is Dewey meer dan twee jaar in Azië, eerst in Japan en daarna voor langere tijd in China. In Rusland heeft er een socialistische revolutie plaatsgevonden en die communistische ideeën leven in China. Dewey moet niets van het dialectisch materialisme hebben. Hij is van het experimenteren in plaats van voorgeschreven richtlijnen, voor vrijheid in plaats van discipline en wil niet met geweld hebben. Dat draagt hij ook uit als hij later naar Turkije, Mexico, Rusland en Zuid-Afrika reist om daar de overheden bij de opbouw van het onderwijs te steunen. Terug in Amerika gaat hij zich steeds meer met publieke zaken bezighouden. De nieuwe wereld in de maak heeft experimenten nodig, politieke en maatschappelijk voorwaarden zijn van belang en het gaat daarbij om onderwijskundige inspanningen. Het gaat niet om ideologie, het gaat om verbeelding. Het gaat niet om het vinden en het concluderen, het gaat om groei en streven, niet om aankomen maar om de reis. De filosoof die daarbij past gaat niet op zoek naar eeuwige waarheid maar wil de wereld beter maken door intelligente actie. In de dertiger jaren zal hij zich meer met het politieke en publieke bezighouden vanwege de crisis in zijn eigen land en ontwikkelingen in het buitenland. Voor hem zijn mensen van nature associatief en met elkaar verbonden en alle sociale activiteiten hebben consequenties. Een gezonde Amerikaanse democratie is gebaat bij geïnformeerd en geschoold publiek. Vrijheid is voor hem niet iets wat je kunt ontdekken maar iets waar je naar hebt te streven. Absolute waarheden bestaan volgens Dewey dus niet. Een onderzoeker kan op basis van onderzoek gerechtvaardigde beweringen doen waarbij de methode belangrijker is dan het systeem, het onderzoek belangrijker is dan de kennis en voorlopige bevestiging meer zegt dan de waarheid. John Dewey schrijft nog door tot op hoge leeftijd en overlijdt in 1952 op 92-jarige leeftijd.
Over John Dewey zijn ondertussen een aantal hele goede biografieën geschreven. Westbrook schreef in 1991 misschien wel de beste biografie (John Dewey and American Democracy). Dat is een heel gericht boek waarin Dewey wordt beschreven als advocaat van de democratie en laat zien wat Dewey’s ‘democratie als manier van leven’ betekent. Dewey’s denken en handelen wordt door Westbrook in belangrijke ‘problematische situaties’ geplaatst en de lezer krijgt de onorthodoxe Dewey te zien die altijd de participatieve democratie verdedigt. Een paar jaar later verschijnt er nog zo’n mooie biografie, nu van Allan Ryan onder de titel John Dewy and the High Tide of American Liberalism. Voor Ryan is Dewey misschien dan wel een wat saaie man, maar oh zo radicaal, engergiek en innovatief. Vooral, en dat spreekt Ryan aan, is Dewey de Amerikaanse sociale denker die individuen ziet als leden van de samenleving, die alleen tevreden zijn als die samenleving hen betekenis geeft los van het consumentencomfort. Naast het analytische boek van Westbrook en het meer interpreterende boek van Ryan, is Jays boek het meest beschrijvende boek. Misschien niet de beste biografie over hem, maar wat doet dat ertoe? Ook dit boek is heel goed en geeft namelijk wel een heel duidelijk en samenhangend portret van deze grote Amerikaanse filosoof, die het denken over onderwijs en democratie verandert.
Toen Dewey overleed stond er in The American Mind dat “Dewey de gids was, de mentor en het geweten van het Amerikaanse volk: het was nauwelijks overdreven om te zeggen dat een generatie lang geen enkele belangrijke kwestie was opgehelderd totdat Dewey had gesproken”. Nee, Martin Jay, zoveel is mij wel duidelijk geworden na het lezen van jouw boek: we kunnen niet tevreden zijn met onze huidige cultuur als zijn visie voor de toekomst nog voor ons ligt.
Jay, M. (2024/2002). The Education of John Dewey. A Biography. New York: Columbia University. 592 pagina’s.
