“Regelmatig hebben we het woord Democratie afgedrukt. Toch kan ik niet vaak genoeg herhalen dat het een woord is waarvan de kern nog steeds slaapt, totaal niet wakker. (Walt Whitman)
Heather Cox-Richardson is een fenomeen in Amerika. Zij is hoogleraar geschiedenis aan het Boston College en gespecialiseerd in de geschiedenis van de 19e eeuw en met name de Amerikaanse Burgeroorlog. De laatste jaren is ze vooral bekend geworden met haar dagelijkse nieuwsbrief Letters from an American. Daar begon ze mee via Facebook maar vanwege de grote belangstelling wordt die nu op een andere manier verspreid met meer dan een miljoen abonnees. ’s Ochtends leest ze het nieuws, ze overdenkt het gedurende de dag en vlak voor 24.00 uur gaat de nieuwsbrief uit. Zo geeft ze iedere dag haar historische kijk op wat er in de Amerikaanse politiek gebeurt. Vele lezers die helemaal niet meer snappen wat er allemaal gebeurt, hebben hier wat houvast aan.
Onlangs verscheen haar nieuwe boek Democracy Awakening. Notes on the State of America. Behalve een voorwoord en een conclusie zitten er dertig essays in die met elkaar laten zien wat er in Amerika is gebeurd de laatste honderd jaar, die het autoritarisme en het tijdperk Trump beschrijven en analyseren hoe we het allemaal moeten begrijpen. Het boek is een geschiedenis van de Amerikaanse democratie, wat er is gebeurd in de politiek met name de laatste vijf jaar en de principes die eraan ten grondslag liggen. Het boek probeert de gebeurtenissen te begrijpen en laat zien hoe ermee om te gaan.
Democracy Awakening bestaat uit drie delen. Het eerste deel (Democratie Ondermijnen) beschrijft de geschiedenis van de huidige crisis in de Amerikaanse politiek en hoe het pad tot het autoritarisme wordt geëffend. Die geschiedenis laat Cox-Richardson beginnen bij de reacties op FDR-New Deal-politiek aan het begin van de 20e eeuw. Met die politiek beperkt de dan regerende Democratische partij de mogelijkheden van de bankiers, worden er belastingen ingevoerd op rijkdom, komt er een beperkt sociaal netwerk, wordt er tegemoet gekomen aan de belangen van de werknemers, evenals, heel voorzichtig, aan die van de zwarte Amerikanen en vrouwen. Wanneer het in de dertiger jaren economisch niet zo goed gaat, is het niet zeker of dit actieve overheidsbeleid overeind kan blijven en worden er aanpassingen gedaan. Met Pearl Harbour en WOII worden de rijen gesloten. Democraten en Republieken zijn het met elkaar eens dat de zakenwereld gereguleerd moet worden, dat er een sociaal netwerk op basisniveau nodig is en dat er op de infrastructuur geïnvesteerd wordt. Er is in de jaren 1945-1964 een liberale consensus, een breed ondersteund idee dat er iets moet worden gedaan om aan de behoeften van burgers tegemoet te komen en dat er hier een taak ligt voor de federale overheid. De achterstanden in burgerrechten van de Zwarte en Bruine bevolking, andere minderheden en vrouwen worden in de zestiger jaren ook duidelijk. Vooral in de tijd van Johnson wordt hier werk van gemaakt.
Tegelijkertijd verandert er dan wat in het standpunt van de Republikeinse partij. Eerst nog onbeduidend met Goldwater, maar het is Nixon die zakenmensen, zuidelijke racisten, traditionalisten en law and order-stemmers achter zich weet te krijgen. Nixon valt de herverdeling van welvaart aan, maakt van abortus een politiek onderwerp en weet Amerika in goed en slecht op te delen. Het is vooral Ronald Reagan die voor de politieke ommezwaai weet te zorgen. Hij komt op voor hardwerkend Amerika en het individu en verdedigt christelijke waarden. Hij laat racistische trekken zien en geeft de overheid van alles de schuld. De Democraten worden in een kwaad daglicht gesteld en hun ‘achterhaalde’ uitgangspunten worden zwartgemaakt. Vanaf die tijd ontstaat er een grotere onderklasse die steeds verder achteropraakt en die in de Democraat iemand vindt om te haten. Zo komen de Democraten in het defensief te staan. Alles wordt nog duidelijker wanneer de Sovjet-Unie uit elkaar valt en wereldwijd het kapitalisme belangrijker wordt dan democratie. Wanneer Obama president wordt, wordt de taal nog steviger en worden de Democraten als socialist aangezien. Republikeinen willen in alles aantonen dat de overheid niet werkt en zorgen ervoor dat hij niets bereikt.
Het tweede deel (Autoritaire Experiment) begint in het verkiezingsjaar 2015 met de opkomst van Donald Trump. Het is Trump die autoritarisme de Republikeinse partij binnenbrengt. Hij is de man die het gemaakt heeft (hoewel er hele goede redenen zijn om daaraan te twijfelen, stelt Cox-Richardson fijntjes), de narcist op de top van de apenheuvel met ver onder hem de zwarte Amerikanen, de gekleurde mensen, gehandicapten en vrouwen. Hij vindt zichzelf in alles beter dan anderen, in zaken, in vermaak en in politiek. Trump haalt banden aan met andere autoritaire leiders uit Rusland en Saoedi-Arabië en voor hem is niks in eigen land goed. Trump zoekt contact met Rusland om onderzoek te doen naar de e-mails van Hillary Clinton, laat de media een groot verhaal daarvan maken en slaagt erin de verkiezingen te winnen. Het zijn de ongelofelijke verhalen van vier jaar presidentschap Trump, die gaan over de treurige inauguratie (het was natuurlijk niet de grootste inauguratie ooit), zijn steun aan de rechtse knokploegen van Charlottesville (‘hele fijne mensen, aan beide kanten’), de afzettingsprocedure die door de Republieken wordt tegengehouden (‘een prachtig telefoongesprek met Zelensky’), hoe hij de overheid wil afbreken (‘’t is tijd voor wraak’) en het autoritarisme omarmt. Hij wil de Amerikaanse geschiedenis van gelijkheid en zelfbestuur herschrijven en van de samenleving weer een traditionele patriarchale en hiërarchische samenleving maken gedomineerd door witte mannen. En als hij dan de verkiezingen verliest, ontkent hij dat en wil hij dat ongedaan maken door mensen in Georgia onder druk te zetten en roept hij mensen op om naar DC te komen (‘Zorg dat je er bent, het zal wild worden’). Zijn presidentschap culmineert in deze grote leugen, zo groot dat niemand kan geloven dat het niet zo is.
In Amerika Heroveren (het derde deel) kijkt Cox-Richardson er nog eens van een wat grotere afstand tegenaan. Wat hebben we eigenlijk meegemaakt en wat moeten we ervan vinden, vraagt zij zich dan af. Het gaat over de opbouw van democratie in Amerika en het basisidee van de Grondleggers dat niemand het recht heeft om over een ander persoon te heersen, dat we allemaal gelijk zijn en burgers de overheid kunnen controleren. Ze laat dan zien dat het idee van gelijkheid steeds opnieuw geherdefinieerd wordt. Het revolutionaire idee hebben we leren kennen in de Onafhankelijkheidsverklaring zoals Jefferson deze in 1776 schreef. De constitutie van 1791 beschrijft vervolgens hoe hieraan het beste gewerkt kan worden (ook al gold dit praktisch toen nog voor de witte man). Maar de betekenis van democratie (met een overheid van de mensen, door de mensen, voor de mensen en waaraan Lincoln zo’n belangrijke bijdrage heeft geleverd door op te komen voor de gewone Amerikaan) krijgt na de Burgeroorlog verder vorm en wordt met amendementen aangepast. Ook de deelname van de zwarte en gekleurde bevolking en de vrouwen aan onderwijs, cultuur en wetenschap heeft de betekenis van democratie verder aangescherpt. Democratische Amerika is eerder aangevallen door een kleinere groep die zichzelf beter acht dan de anderen. Dat is ook wat er nu gebeurt met de Republikeinse partij die een autoritaire richting kiest, een beeld schets van het verleden waarin alles beter was en ontevreden mensen aan haar zijde krijgt.
In Amerika reden nog nooit tanks door de straten en lang kon je je dat ook moeilijk voorstellen. Als je het boek uit hebt, is het niet meer zo onvoorstelbaar. Cox-Richardson maakt heel duidelijk dat gevaar voor een democratie eerder van binnenuit dan van buitenaf komt. Dat was eerder het geval in Duitsland toen Hitler via verkiezingen in de dertiger jaren van de vorige eeuw aan de macht kwam. Ook in Amerika zelf kunnen verkiezingen de democratie eerder in gevaar brengen dan geweld. Cox-Richardson wil ons duidelijk maken dat we de opkomst van het autoritarisme serieus moeten nemen, dat we werkelijk op een kruispunt staan en dat de verkiezingen van 2024 daarom zo belangrijk zijn. Daarvoor zal ze ook niet ophouden met haar nieuwsbrieven. Ze weet nu niet welke kant het opgaat en durft de toekomst werkelijk niet te voorspellen. Wel weet ze dat het een goede kant op kan gaan of een slechte. In het eerste geval wordt het autoritarisme verslagen en zal de democratie er sterker uitkomen. In het tweede geval is de democratie in gevaar en wordt er definitief afstand genomen van het basisidee van de Onafhankelijkheidsverklaring.
Deze Amerikaanse geschiedenis lezen is een onthutsende ervaring en als je al die gebeurtenissen op rij ziet kun niet geloven dat dit allemaal gebeurd is daar. Cox-Richardson benadrukt niet alleen de zwarte kant van de geschiedenis in haar boek. Ze laat ook de maatschappelijke successen zien en beschrijft hoe de democratie steeds opnieuw vorm krijgt, aangescherpt en onder woorden wordt gebracht. In een democratie, zo schrijft Cox-Richardson, zijn mensen gelijk en hebben ze het recht om hun eigen lot in eigen hand te nemen. Dat was al zo in de tijd dat de Grondleggers de Onafhankelijkheidsverklaring ondertekenden en dat is nog steeds zo. Die tekst van de Onafhankelijkheidsverklaring is een radicale tekst waarvan de Grondleggers toen de implicaties nauwelijks konden overzien. Ondertussen weten we veel meer en het is goed dat een historica als Cox-Richardson die historische kennis met ons deelt. Zij maakt ons wakker en wijst op zaken die ons niet opvallen, ze informeert ons en leert ons wat de kern van democratie is. Zij plaatst de onoverzichtelijke gebeurtenissen in de tijd, verbindt en kadert ze historisch in. Zij laat vooral zien dat er een keuze is te maken, daar maar ook in andere democratische landen. Democratie heeft historici als Heather Cox-Richardson nodig als mensen zelf het heft weer in eigen handen willen nemen.
Cox Richardson, H. (2023). Democracy Awakening. Notes on the State of America. New York: Viking. Press.